Ιερή Μονή Παναγίας Προυσιώτισσας. Προυσός.

Αφιερωμένη στην Απόδοση Της Κοιμήσεως Της Θεοτόκου. Η μονή Προυσού, οφείλει το όνομα της στη θαυματουργό Εικόνα της "Κυράς της Ρούμελης", της Παναγίας Προυσιώτισσας, ή "Μπουρσιώτισσας όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, που η παράδοση τη συνδέει με την Εικονομαχία Θεοφίλου (829-842). Για να γλυτώσει η εικόνα, έφυγε από την Προύσα (Βιθυνίας) και με θαυματουργό τρόπο βρέθηκε στη τότε απόρθητη σπηλιά, σημερινό καθολικό της μονής. Οι ανεπίγραφες τοιχογραφίες στο παρεκκλήσι της, χρονολογούνται από τον 12ο ή 13ο αιώνα. Το καθολικό της μονής χρονολογείται στα 1754, οι δε τοιχογραφίες της στα 1785, έργα των ζωγράφων Γ. Γεωργίου και Γ. Αναγνώστου. Το κοιμητηριακό ναίδριο νότια της μονής, των Αγίων Πάντων, χτίστηκε κι αυτό στα 1754. Δίπλα του το Σχολείο Ελληνικών Γραμμάτων (1819-1825), που ίδρυσε ο Αγιορείτης πνευματικός λόγιος και Κολλυβιστής, Κύριλλος Καστανοφύλλης από την παρακείμενη Καστανιά, και όχι μόνο. Η παρουσία του Κυρίλλου στη μονή (1814-1825), θα προσδώσει την αρχαία της αίγλη που είχε πραγματικά ανάγκη. Βορειανατολικά και νοτιοδυτικά της μονής, ορθώνονται οι δύο "Πύργοι του Καραΐσκάκη". Κτίστηκαν τον 17ο αιώνα για την προστασία της μονής από τους Τούρκους. Συνδέθηκαν με το όνομα του Γιώργη Καραΐσκάκη, όταν ο ίδιος έμεινε στην μονή για μεγάλο χρονικό διάστημα για ανάρρωση κατά την διάρκεια του Απελευθερωτικού αγώνα. Μετά την ανάρρωσή του, ο Καπιτάνιος για να ευχαριστήσει την Παναγιά, ασήμωσε την εικόνα της όπως της είχε τάξει, λέγοντάς της με τον χαρακτηριστικό τρόπο του: "πρέπει να σας τάζουμε σε σας τις γυναίκες για να κάνετε καλό". Η μονή κατά περιόδους γνώρισε πολλές καταστροφές και λεηλασίες, με τελευταία την πυρπόλυσή της από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής το 1944. Στην μονή λειτουργεί το "Ιστορικό της μουσείο" με αξιόλογα εκθέματα, όπως εικόνες από τον 15ο αιώνα, ιερά σκεύη, λειψανοθήκες, δισκοπότηρα, χειρόγραφοι κώδικες, τα άρματα του Καραϊσκάκη κ. α.