ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΦΡΑΓΚΙΣΤΗΣ(ΣΩΤΗΡΑ)

Σὲ ἕνα εἰδυλλιακὸ τοπίο μὲ ψηλὰ πλατάνια καὶ τρεχούμενα νερά, κοντὰ στὸν πανέμορφο οἰκισμὸ τῆς Ἀνατολικῆς Φραγκίστας, διακρίνεται τὸ μικρό, λευκό εκκλησακί του Σωτήρα, μοναδικὸ κατάλοιπο τῆς περιφημης Μονῆς τῆς Φραγκίστας.

Σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, ἡ μονὴ ἱδρύθηκε στὰ μέσα τοῦ 16ου αἰώνα. Καταστράφηκε καὶ λεηλατήθηκε ἀρκετὲς φορὲς καὶ ἀπὸ τὸ 1821 ἔμεινε χωρὶς μοναχούς. Ἡ ἱστορία τῆς συνδέεται μὲ θρύλους καὶ παραδόσεις, καὶ ἔχει σημαδευτεῖ ἀπὸ τὴ μορφὴ του Κατσαντώνη, τοῦ ξακουστού Αγραφιωτη ἀρματολού που ἔμεινε ἐδῶ ὡς δόκιμος μοναχός, καὶ ἀπὸ τὴν ἐπίσκεψη τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ.

Ὁ μικρὸς ναός, ἄλλοτε καθολικό της μονῆς, εἴναι μονοχωρος σταυρεπίστεγος μὲ κόγχες στοὺς πλάγιους τοίχους, δηλαδὴ ἀνήκει σε παραλλαγὴ τοῦ ἀθωνικοῦ τύπου. Ἔχει νάρθηκα καὶ λιθόκτιστο τροῦλο καὶ ἡ στέγη τοῦ εἶναι καλυμμένη μὲ ντόπιες σχιστόπλακες. Σύμφωνα μὲ τὴν κτητορικὴ ἐπιγραφὴ ἀνακαινίσθηκε τὸ 1725, ὅταν ἐπίσκοπος Λιτζᾶς καὶ Ἀγράφων ἦταν ὀ Διονύσιος ὁ Χίος, μὲ τὴ συνδρομὴ του ιερομονάχου Παπακυρίλλου απο τὴ Βούλπη, καὶ μὲ ἔξοδα τοῦ «κὺρ Χατζηπαναγιώτου» ἀπὸ τὸ Κεράσοβο.

Στὸ ἐσωτερικό του διατηροῦνται ἐνδιαφέρουσες τοιχογραφιες βυζαντινῆς τεχνοτροπίας,ποὺ ὁλοκληρώθηκαν τὸ 1732, ἀπὸ τοὺς ἴδιους κτήτορες, ὅταν ἐπίσκοπος ἦταν ὁ Διονύσιος ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα. Ἀξιόλογο εἶναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο, ἔργο τοῦ 1737, καὶ οἱ εἰκόνες, ποὺ χρονολογοῦνται στὸ 1738. Ἀριστούργημα τῆς ξυλογλυπτικῆς τέχνης εἶναι καὶ ὁ πολυέλαιος, ποὺ θυμίζει ἀντίστοιχα ἔργα σὲ μονὲς τοῦ Ἁγίου Ὅρους, καθὼς καὶ τὸ σμαλτοκέντητο ψαλτήρι – ἀναλόγιο μὲ ἐλεφαντόδοντο.

Ὁ ναὸς πανηγυρίζει στὶς 6 Αὐγούστου καὶ κάθε χρόνο γίνεται ἐπίκεντρο λαμπροῦ ἑορτασμοῦ.